Kruisplantingsdag: 13 en 14 September 2024

Die son het stadig oor die horison gekom, en die laaste dou het nog op die mielielande van die van der Merwe-plaas gelê. Jan van der Merwe, ‘n man van ses-en-vyftig, het al van vroegoggend af op sy stoep gesit met ‘n koppie koffie in die hand. Hierdie dag, 13 Oktober, was vir hom altyd ‘n spesiale dag – die dag waarop hulle jaarliks die jongste saailinge geplant het. Dit was ‘n dag van hoop, van nuwe lewe, en van verwagting vir die oes wat sou kom.

Maar vandag het daar ‘n koue gevoel in sy hart geheers. Iets het in die lug gehang, iets wat hy nie kon beskryf nie, maar wat hom onrustig gemaak het. Hy het sy werkers gegroet en vir hulle instruksies gegee, voordat hy na sy bakkie gestap het om verder op die plaas te ry. Die plaas was sy lewe, sy trots, en die nalatenskap wat hy van sy pa en oupa geërf het. Jan het geweet dat hierdie land sy bloed en sweet gedra het, en hy was vasberade om dit vir sy kinders te bewaar.

Laat ons nie vergeet nie. Laat ons nie stilbly nie.

Terwyl hy die veld afgery het, het Jan teruggedink aan sy pa, wat hom geleer het om die grond met respek en liefde te behandel. Die grond is ons lewe, het sy pa altyd gesê. Maar die afgelope paar jaar het dit gevoel asof daardie lewe stadig onder hom uitgetrek word. Hy het al van te veel boere gehoor wat aangeval is, families wat vernietig is, en plase wat leeg gestaan het.

Toe hy terugry na die plaashuis, het ‘n donker wolk oor sy hart gehang. Iets was nie reg nie. Dit was net na middagete toe hy die geluid van ‘n motor hoor, maar nie een wat hy herken het nie. Hy het uit sy bakkie geklim en na die huis gestap, maar die stilte van die plaas het hom nou benoud laat voel. Skielik, sonder waarskuwing, het drie mans uit die motor gestap. Hul oë was koud, hul gesigte onleesbaar.

“Wat wil julle hê?” het Jan gevra, sy stem hard maar sy hart het vinnig begin klop. Hy het geweet. Hy het altyd geweet hierdie dag sou kom. Maar niks kon hom voorberei vir wat volg nie.

Hulle het hom aangeval, met die wreedheid wat net mense met geen gewete kon toon nie. Hulle het die huis geplunder, alles wat hy en sy vrou oor jare opgebou het, vernietig. Die pyn het deur sy liggaam getrek. Hulle het alles geneem—nie net sy goed nie, maar sy sin vir veiligheid, sy hoop, sy vertroue in die toekoms.

Ure later, toe die son al laag oor die velde was, het sy vrou hom in die kombuis gevind. Sy oë was gesluit, en sy asem was stil. Die plaas wat hy liefgehad het, was nou sonder sy bewaker, sonder die man wat sy lewe daaraan gewy het om die grond te voed en te beskerm.

Die nuus het vinnig versprei, en die gemeenskap was in rou. Nog ‘n boer, nog ‘n plaasaanval. Nog ‘n familie wat in stukke gelaat is deur die geweld wat oor die land gespoel het. Op 13 Oktober het Jan van der Merwe se lewe geëindig—die dag wat eens ‘n dag van nuwe lewe was, het nou ‘n dag van verlies en rou geword.

Kruisplantingsdag het nou ‘n nuwe betekenis gekry vir die van der Merwe-familie en vir baie ander. Dit was nie meer net ‘n dag van plant en groei nie, maar ‘n herinnering aan die boere wat veg om te oorleef, om te plant ten spyte van die gevaar wat oor hulle hang.

Laat ons nie vergeet nie. Laat ons nie stilbly nie.

Ondersteun ons Boere op 13 en 14 September hierdie jaar by die Witkruismonument.