Kortverhaal- Episode 1/5: Op die Rand van Oorwinning

Inleiding:

Hierdie is deel van ons fiksie reeks by Vierkleur Media wat handel oor die Boereoorlog. Die stilte voor ‘n geveg is dikwels meer oorverdowend as die geveg self. Dit is in daardie oomblikke, wanneer elke asemteug voel asof dit jou laaste kan wees, dat jy besef hoe dun die lyn tussen lewe en dood regtig is. Vir Pieter en sy kommando was hierdie lyn elke dag hul werklikheid – jagters en gejagdes, hul lot vasgevang in die bloedige grond van ‘n oorlog wat al te lank gesloer het. Die Britte was sterk, hul mag groot, maar die Boere het iets besit wat nie gemeet kon word nie: vasberadenheid. In die koue skemer van die Karoo, sou daardie vasberadenheid hulle laaste hoop wees.

Episode Een:

Die wind het oor die grasvlaktes gewaai, koud en gedreun soos ‘n somber gedig. Ek het stadig oor die vlakte gery, my perd se hoefslag het soos gedempte dromme in die stil wêreld rondom my geklink. Dit was ’n vreemde soort stilheid, een wat jou herinner het dat elke oomblik van vrede tydelik was in tye soos hierdie. Die Anglo-Boereoorlog was in volle swang, en ons, ‘n klein groepie kommando’s, was diep agter vyandelike linies. Ons het hard probeer om ons mense by ‘n veilige kamp naby die Oranjerivier aan te sluit, maar die Britte was altyd ‘n paar tree voor ons.

Vir dae lank het ons om hulle patrollies geslinger, soos roofdiere wat op hulle prooi wag. Elke poging om by die rivier te kom, is met brute mag beantwoord. Dis asof hulle geweet het waar ons wou gaan voordat ons dit self kon besef.

“Hoe lank, dink jy, Piet, voordat ons ’n skoot afvuur?” het Koot langs my gevra. Sy gesig was bleek onder sy verweerde hoed, maar sy oë was helder. Ons het mekaar goed leer ken gedurende die stryd – daar was ‘n band tussen manne wat saam in die skaduwee van die dood geleef het.

“Ons kan nie veel langer wag nie,” het ek gesê en na die berge in die verte gekyk. “Maar as ons vanaand nie deurkom nie, sal ons dalk nie weer die kans kry nie.”

Ons het aangehou ry tot die eerste lig begin breek het oor die horizon, en die skaduwees van die nag het teruggesak soos ’n sluier wat opgelig word. Voor ons het die grond begin verander – die gladde, oop grasvelde het plek gemaak vir klipperige heuwels en diep klowe. Dit was ons enigste hoop. Die Britte se kavallerie sou sukkel om ons deur hierdie terrein te jaag.

Net toe ek gedink het ons sou die Britte vir eers afgeskud het, het ek ‘n dowwe geluid gehoor. Die dreuning van perdehoefslag het oor die heuwels gerol. My hart het gesink. Hulle was op ons spoor, en hulle was naby.

“Kyk daar!” het een van die jonger manne agter ons uitgeroep en beduie na ‘n wolk stof wat in die verte opgestaan het. “Hulle kom!”

Ons het geweet wat ons moes doen. Almal het instinktief hul perde harder aangespoor, ons gelaaide gewere binne bereik, en ons oë gefokus op die roete voor ons. Die enigste kans wat ons gehad het, was om die Britte in die heuwels in te lok en hulle daar teen ons te laat veg.

Vir ure het ons hulle gelei, soos skape wat na die slagpale gelei word, maar in hierdie geval was dit ons wat moes veg om te oorleef. Toe ons uiteindelik by ’n smal kloof aankom, het ek die hand opgelig en die manne het gestop. Dit was nou of nooit. Hier moes ons staan.

“Koot,” het ek vir hom gefluister, “neem jou posisie daar agter die groot klip. Ons sal hulle hier invloei, en as hulle na die kloof kom, skiet ons die eerste wat inkom.”

Die lug het begin dik voel, amper tasbaar, soos die oomblikke net voor ‘n donderstorm. Ek kon die spanning onder die manne voel, al het niemand ’n woord gesê nie. Ek het my geweer gegryp en my asem ingehou. Die geruis van die Britte se aankoms het naby gekom, en toe, sonder waarskuwing, het die eerste van hulle oor die rif begin kom.

Ek het getel – een, twee, drie – totdat daar genoeg van hulle sigbaar was. “Nou!” het ek geskree, en die geluid van ons geweervuur het soos donderweer die kloof laat ruk. Die Britte was duidelik verras, en vir ’n oomblik het hulle rondgehardloop soos diere wat nie weet waar die gevaar vandaan kom nie.

Ons het hulle van ons hoë grondposisie onder vuur geneem, elke skoot met presisie afgevuur, elke beweging bereken. Maar die Britte was taai, en hulle het gou hergroepeer. Die grond rondom ons het begin bewe van hul reaksievuur, en ons het besef dat ons nie vir altyd hier kon bly nie.

Met elke oomblik wat verbygegaan het, het die skietgeveg intenser geword. Ek het gekyk hoe een van ons manne, ou Manie, getref word deur ’n koeël en soos ’n sak grond ineensak. Hy het net daar bly lê, sy lewe vinnig weg. Dit het iets in my losgemaak – ‘n woede, maar ook ‘n diep pligsbesef. Ons kon nie nou stop nie.

Koot het na my gekom, sy gesig natgesweet, sy oë vol bloedskot. “Wat nou, Piet?”

“Ons maak ’n oop pad deur die kloof,” het ek gesê. “Laat hulle dink ons gaan vlug. Ons keer dan terug, maar vanaf ‘n ander kant.”

Ons het die Britte mislei, hulle gedwing om agter ons aan te jaag, maar toe hulle by die kloof opdaag, het ons nie gesien hoe hulle sou kom nie. Ons het oor die klippe gegaan en hulle aan die anderkant verwag. Die Britte was verblind deur hul eie spoed.

Teen skemer het ons teruggetrek, uit die pad van die vyand, maar die prys was groot. Twee van ons manne was dood, en ons was diep uitgeput. Maar ons het oorleef.

Terwyl ons in die skaduwees van die berge gesit het, het ek in stilte na die sonsondergang gekyk. Dit was ’n wêreld wat net die sterkes kon oorleef, en ek het geweet dat ons weer sou veg, want so was die pad van die kommando – ’n ewige stryd teen die magte wat ons vryheid wou wegneem.

Die son het stadig oor die horison verdwyn, en die hemel het begin oorvloei met kleure van bloedrooi en oranje, ’n onheilspellende aankondiging van die nag wat voorlê. Die stilte wat gevolg het op die skietgeveg was byna oorverdowend, net onderbreek deur die gedempte gekreun van die gewonde. Ons het ons lot in daardie oomblikke besef, maar geen man het gekla nie. Dit was nie die eerste keer wat ons op die rand van ondergang gestaan het nie, en dit sou nie die laaste wees nie.

Koot het langs my kom sit en stadig water uit sy veldfles geneem. Hy het na my gekyk met ‘n ernstige uitdrukking, maar een van daardie stille verstandsamesprekings wat slegs deur ervaring gebou word, het tussen ons ontstaan. Geen woorde was nodig nie, ons het geweet wat die volgende stap was.

“Wat dink jy, Piet?” het hy eindelik gefluister, sy stem vol spanning en uitgeputte moed.

“Ons moet deurdruk na die rivier. As ons eers daar is, kan ons aansluiting kry met generaal De Wet se kommando. Maar dit gaan nie maklik wees nie. Hulle het ons gesien vlug, en hulle sal ons volg.”

Ons het geweet die Britte het nou bloed geruik. Hulle het ’n sterk mag gehad, meer as wat ons ooit kon hoop om direk mee slaags te raak. Ons enigste kans was slinksheid en spoed. Ek het die manne eenkant geroep, almal stowwerig en gehawend na die lang dag se stryd.

“Ons trek nou,” het ek gesê, my stem laag maar beslissend. “Ons het nie tyd om te rus nie. Die Britte dink ons is verslaan, maar ons gee nie op nie.”

Elke man het na my gekyk, moeg maar vasbeslote. Ons was almal al voorheen hier – op die rand van ondergang, met die oë van die vyand op ons gerig, en tog het ons elke keer ‘n manier gevind om aan te hou. Daar was ‘n sekere ongeskryfde kode onder ons kommando’s: so lank as wat jy asem het, veg jy.

Ons het stadig verder beweeg, ons perde deur die skemer aangespoor, diep tussen die klowe en rotse. Die nag was ons enigste bondgenoot, en ons het dit nodig gehad om te oorleef. Met elke tree het die gevaar gegroei, maar so ook ons vasberadenheid.

Later daardie aand, toe die maan hoog oor ons geskyn het en die koue van die Karoo ons begin sny het, het ons ‘n smal paadjie gevind wat na die rivier lei. Ons was naby, maar ook op ons kwesbaarste. As die Britte ons hier sou vang, sou daar geen wegkomkans wees nie.

Koot het stil na my gekyk, sy oë wankelend van moegheid maar sy hand stewig op sy geweer.

“Wat dink jy?” het hy gevra.

“Ons moet oor,” het ek geantwoord, kortaf. “As ons hier vasgekeer word, is dit verby.”

Ek het die manne saamgetrek, hulle blikke almal op my gefokus. “Dit is ons kans,” het ek gesê. “Ons trek oor die rivier, maar wees gereed vir ’n laaste geveg. Die Britte mag dalk net naby wees.”

Ons het ons perde deur die donkerte gelei, die koue water van die rivier sukkelend oor ons voete spoel terwyl ons stadig oorstap. Die maanlig het ons uitgelig, en ek het geweet as daar enige Britte in die omgewing was, sou hulle ons gou raaksien. My hand het styf om my geweer gebly.

Ons was halfpad oor toe die eerste skoot deur die nag weergalm het.

“Dek” het ek geskree, terwyl elke man vinnig gereageer het, die perde by die wal van die rivier ingedraai en teruggespring agter rotse en struike. Die Britte was daar – net soos ons geweet het hulle sou wees.

Die geveg het onmiddellik hewig geraak, die Britte se geweerskote het oor die water geklap soos donderslae. Ons het teruggeskiet, maar ons was uitgedun en uitgeput, met min ammunisie. Dit het gevoel asof die hele wêreld saamgedrom het om ons laaste pogings te verpletter.

Ek het om my gekyk, my kamerade almal vasgevang in hul eie stryd, die vonk van hoop in hul oë vervaag. Maar ek het geweet dat hierdie oomblik, hierdie laaste kans om vryheid te eis, ons bepalende moment sou wees.

“Koot!” het ek uitgeroep, terwyl ek my laaste patroon in die geweer gelaai het. “Ons kan nie hier bly nie. As ons nie nou beweeg nie, is dit verby.”

Hy het geknik, sy hand op sy sye terwyl hy vinnig ‘n plan probeer uitdink. “Jy’s reg. Ons trek vorentoe, maak ‘n pad oop. Dis ons enigste kans.”

En so het ons dit gedoen. Soos vurige diewe in die nag het ons deur die Britte se linies gebreek, elke skoot goed gerig, elke stap bereken. Elke man wat geval het, het ons hartseer laat voel, maar die ander het harder geveg. Ons het vorentoe gebreek, ons na die ander oewer geworstel.

Teen dagbreek het ons die ander kant van die rivier bereik, uitasem, uitgeput, maar lewendig. Die Britte was teruggehou vir eers, en ons het ‘n paar ure gewen. Ons was nou nader aan ons doel, maar nog lank nie veilig nie.

Ek het oor die vlakte gestaar, die onophoudelike pad voor ons in stilte geabsorbeer. Die prys van vryheid was hoog, maar elke oomblik van weerstand het ons nader aan daardie droom gebring.

“Koot,” het ek gesê, my stem vol beslissendheid. “Ons is nie klaar nie. Nie tot die laaste man val nie.”

Hy het my in die oë gekyk en geglimlag. “Ek weet, Piet. Ek weet.”

En met daardie woorde het ons weer begin ry, ons lot in die hande van die wind en die wil van ons harte, soos dit nog altyd was in hierdie wrede, maar edele stryd vir vryheid.